ابن فهد حلی

بسم الله الرحمن الرحیم

ابن فهد حلی

 

اِبْن ِ فَهْدِ حِلّى ، ابوالعباس جمال الدین احمد بن شمس الدین محمد بن فهد حلى اسد (757-841ق /1356-1437م )، فقیه امامى . زادگاه وی به درستى دانسته نیست ، اما همین مقدار روشن است که زمانى در حلّه اقامت داشته و در مدرسة زینبیّه به تدریس مشغول بوده است . همچنین وی بخشى از عمر خود را در کربلا سپری کرده است (خوانساری ، 1/71-72). وی نزد شاگردان فخرالمحققین و شهید اول به تحصیل فقه و حدیث پرداخت (حرعاملى ، 2/21؛ خوانساری ، 1/72). آقابزرگ (13/108) بدون ذکر دلیلى او را از شاگردان شهید اول دانسته است ، اما این مقدار روشن است که وی در 824ق /1421م در جزین از على بن محمد بن مکى ، فرزند شهید اول ، به دریافت اجازه نایل شده است (افندی ، 1/64). از استادان وی مى توان ، على بن خازن حائری ، على بن یوسف بن عبدالجلیل نیلى ، ابن متوج بحرانى ، مقداد بن عبدالله سیوری ، جمال الدین ابن اعرج عمیدی و على بن عبدالحمید نسابة حسینى را نام برد (ابن فهد، 1/194؛ شوشتری ، 1/579؛ ابن ابى جمهور، 1/8؛ خوانساری ، همانجا) و مهم ترین شاگردان وی را على بن هلال جزایری ، ابن راشد قطیفى ، عبدالسمیع بن فیاض اسدی ، ابن عشرة کرکى ، مفلح بن حسن صیمری ، محمد بن محمد بن حسن حولانى و سید محمد بن فلاح مشعشعى باید دانست (شوشتری ، 1/580؛ ابن ابى جمهور، همانجا؛ حرعاملى ، 1/75؛ مجلسى ، 105/26-27؛ افندی ، 3/121؛ خوانساری ، 1/73، 7/169). از آن رو که ابن فهد به زهد و تقوی شهره بوده و آثاری نیز در اخلاق و عرفان نوشته ، شوشتری (1/579) وی را صوفى و مرتاض خوانده است . ابن فهد در 84 سالگى درگذشت (بحرالعلوم ، 2/111) و بنا به گفتة خوانساری (1/74) مدفن وی در کربلا در جنب خیمه گاه واقع شده است .

آثار

الف - چاپى

1. التحصین فى صفات العارفین ، تهران ، 1314ق (در حاشیة مکارم الاخلاق ) و نیز قم ، 1406ق (همراه مثیر الا´حزان )؛

2. عدة الداعى و نجاح الساعى ، تهران ، 1274ق ؛

3. الفصول فى دعوات اعقاب الفرائض ، 1314ق (در حاشیة مکارم الاخلاق )؛

4. المقتصر من شرح المختصر، مشهد، 1410ق ؛

5. المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، که جلد اول آن در 1407 و جلد دوم آن در 1411ق در قم به چاپ رسیده است . همچنین مجموعه ای از رساله های ابن فهد تحت عنوان الرسائل العشر در قم ، 1409ق چاپ شده است که عبارتند از:

6. جوابات المسائل البحرانیة؛

7. جوابات المسائل الشامیّة الاولى ؛

8. رسالة وجیزة فى واجبات الحج ؛

9. غایة الایجاز لخائف الاعواز؛

10. کفایة المحتاج الى مناسک الحاج ؛

11. اللمعة الجلیة فى معرفة النیة؛

12. المحرّر فى الفتوی ؛

13. مصباح المبتدی و هدایة المقتدی ؛

14. الموجز الحاوی لتحریر الفتاوی ؛

15. نبذة الباغى فى مالا بدَّ منه من آداب الداعى . این کتاب مختصر عدة الداعى است .

ب - خطى

16. الادعیة و الختوم (آقابزرگ ، 1/393)؛

17. التواریخ الشرعیة عن الائمة المهدیة (همو، 4/475)؛

18. الخلل فى الصلاة (همو، 7/247)؛

19. جوابات المسائل الشامیة الثانیة (همو، 5/223)؛

20. تعیین ساعات اللیل و تشخیصها بمنازل القمر (همو، 4/228)؛

21. شرح الارشاد، که ظاهراً قسمتى از آن در کتابخانة مرکزی ، به شمارة (4)2621 موجود است ؛

22. فقه الصلاة (آقا بزرگ ، 16/293)؛

23. اللوامع (آستان قدس ، 2/130-131، 5/487؛ شورا، 12/226)؛

24. نیات العبادات و صیغ العقود و الابقاعات (مرعشى ، شم (2)4150)؛

25. الهدایة (آقا بزرگ ، 25/164) و نیز چند کتاب دیگر از جمله استخراج الحوادث که متضمن پیشگوییهایى براساس سخنان حضرت على (ع ) بوده ، به وی منسوب است (آقا بزرگ ، 2/21، 8/68، 13/108، 20/39، 24/74).

شوشتری (2/395-396) مدعى شده است که نزد ابن فهد کتابى در زمینة علوم غریبه بوده که در هنگام مرگ ، آن را به فردی سپرده و از وی خواسته بود که آن را در رود فرات اندازد. براساس همین روایت سیدمحمد بن فلاح مشعشعى که در آغاز، از شاگردان ابن فهد بوده است ، آن کتاب را با حیله به چنگ آورد و با استفاده از مطالب آن ، بر خوزستان استیلا یافت . آقا بزرگ این کتاب را همان استخراج الحوادث دانسته که به نظر درست نمى آید.

مآخذ

آستان قدس ، فهرست ؛ آقابزرگ ، الذریعة؛ ابن ابى جمهور، محمد، عوالى اللئالى العزیزیة، به کوشش مجتبى عراقى ، قم ، 1403ق /1983م ؛ ابن فهد حلى ، احمد، المهذب البارع فى شرح المختصر النافع ، به کوشش مجتبى عراقى ، قم ، 1407ق / 1987م ؛ افندی ، میرزا عبدالله ، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینى ، قم ، 1401ق / 1981م ؛ بحرالعلوم ، محمد مهدی ، الرجال ، به کوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسین بحرالعلوم ، نجف ، مکتبة العلمین ؛ حرعاملى ، محمد، امل الا¸مل ، به کوشش احمد حسینى ، بغداد، 1385ق /1962م ؛ خوانساری ، محمدباقر، روضات الجنات ، تهران ، 1382ق / 1962م ؛ شورا، خطى ؛ شوشتری ، قاضى نورالله ، مجالس المؤمنین ، تهران ، 1365ش ؛ مجلسى ، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت ، 1403ق / 1984م ؛ مرعشى ، خطى ؛ مرکزی ، خطى .

 

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

جلد: 4

نویسنده: حسن انصاری

شماره مقاله:1613