نسخه خطی و چاپ سنگی و چاپ سربی

بسم الله الرحمن الرحیم

قصد داریم در این صفحه اطلاعات مفیدی در مورد نسخه های خطی و چاپ سنگی و چاپ سربی در اختیارتون قرار بدیم.

به ادامه مطلب مراجعه فرمایید.

چاپ سنگی

چاپ‌سنگی یا لیتوگرافی (به فرانسوی: Lithographie) گونه‌ای چاپ مکانیکی شامل استفاده از صفحه‌های عکاسی یا سایر صفحه‌های مشابه که در سطح آنان ناحیۀ تصویر به صورت روغن‌دوست (غیرآبی، جوهرگیر) و نواحی غیر تصویری به صورت آب‌دوست درآمده‌است. معمولاً این صفحه‌ها را با پودر آلومینیوم می‌سازند. چاپ سنگی نوعی چاپ مسطح بوده که در آن از سنگ آهک استفاده می‌شده‌است؛ بدین ترتیب که نوشته یا تصویر را به روی سنگ منتقل می‌کردند و با استفاده از روش‌های شیمیایی آن را برجسته می‌نمودند و سپس این تصویر بارها روی کاغذ چاپ می‌شده‌ است. این نوع چاپ با استفاده از روش مختلط فیزیکی و شیمیایی بر اساس دفع متقابل آب و چربی اختراع شد و متداول‌ترین روش چاپ پیش از چاپ سربی و اختراع ماشین چاپ بوده است که امکان تیراژ بالا را میسر می‌ساخته است.

لیتوگرافی بعد از اتمام مرحله طراحی و صفحه‌بندی آغاز می‌شود. نخست، طرحِ مورد نظر را از طریق عکاسی (سنتی یا دیجیتال) روی فیلم حک می‌کنند، سپس فیلم‌های تهیه شده کنار هم مونتاژ می‌گردد و مرحله کپی فیلم بر روی ورقه‌ها یا پلیت‌هایی که از آلومینوم و لایه‌ای حساس به نور ساخته شده انجام می‌شود. بعد از نور خوردنِ ورقه‌های پلیت، آن را مانند فیلم عکاسی ظاهر کرده، برای مرحلۀ چاپ به ماشین چاپ می‌بندند.

در مقالات، عبارتِ فناوری نانو گاهی به هر فرایند کوچک‌تر از اندازه‌های میکرون اطلاق می‌شود که می‌تواند فرایند لیتوگرافی را نیز شامل شود.

واژه‌شناسی

لیتوگرافی از واژگان لاتین و از ترکیب دو کلمه لیتوس (lithos) به معنای «سنگ» و کلمه گرافیا (graphia) به معنای «نوشتن» ساخته شده‌است.

تاریخچه

تاریخچه چاپ سنگی در جهان

چاپ سنگی اولین بار به وسیله آلمانی‌ها در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع گردید. آلویس زنفلدر (Alois Senefelder) یک آوازه‌خوان تئاتر آلمانی بود که به علت هزینه‌های سرسام آور چاپ، برای این که بتواند تصنیف‌هایش را به چاپ برساند به طور تصادفی از طریق کاربرد تیزاب بر روی سنگ‌های نرم و مسطح و سبک وزن کنار رود راین، به روش چاپ سنگی دست یافت. درقرن نوزدهم چاپ سنگی در اروپا تنها روش برای چاپ تصایر رنگی در تیراژ بالا بود. این روش چاپ امروزه تنها در زمینه هنرهای تجسمی کاربرد دارد.

تاریخچه چاپ سنگی در ایران

چاپ سنگی از اروپا به ایران راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود که عباس میرزا نایب‌السلطنه، محمد صالح بن حاج محمد باقر خان شیرازی معروف به میرزا صالح شیرازی را به مسکو فرستاد تا دستگاه چاپ سنگی را با خود به ایران آورد. این شخص دستگاه چاپ سنگی را به تبریز آورد و اولین چاپخانة سنگی را در ایران دایر نمود.

نخستین چاپ سنگی در تبریز، چاپ قرآن در سال ۱۲۵۰ هجری قمری و کتاب زاد المعاد در سال ۱۲۵۱ هجری قمری می‌باشد. که به تازگی نسخه اولین کتاب چاپ شده به روش چاپ سنگی در ایران که یک جلد قرآن است که به خط محمد حسین تبریزی کتابت و چاپ شده بود پیدا شده و در کتابخانه مجلس مورد حفاظت قرار گرفته است. البته باید بدانیم که «داستان مسیح» نخستین کتاب چاپ فارسی جهان در سال 1639 میلادی است که داستانی تبلیغی برای معرفی مسیحیت در برابر دین اسلام بوده است.ولی قرآن نخستین کتاب چاپ شده به روش چاپ سنگی در داخل ایران است. در سال ۱۲۵۹ هجری قمری آقای «عبدالعلی» نامی اسباب چاپ سنگی را با خود به تهران آورد و در همان سال کتاب «تاریخ معجم» و پس از آن «پطر کبیر» را به چاپ رسانید. کتاب «حدیقةالشیعه» تألیف «مقدس اردبیلی» یکی دیگر از کتب چاپ سنگی است که در سال ۱۲۶۵ هجری قمری در تهران به چاپ رسیده‌است. پس از آن چاپ سنگی در مدت کوتاهی در دیگر شهرهای ایران رواج یافت، به طوری که به مدت ۵۰ سال، یگانه روش چاپ در ایران محسوب می‌گردید. تا اواخر دورة قاجاریه هر چه در ایران به چاپ می‌رسید چاپ سنگی بود.

چاپ سربی در اوائل ظهور، به علت دشواری در چیدن حروف فارسی و غلط گیری و همچنین دقت و ممارستی که لازمه چاپ سربی بود، چندان رواجی نیافت، در حالی که هزینه نازل و سهولت کار با چاپ سنگی، این روش را در مدت کوتاهی بر چاپ سربی مسلط کرد. در چاپ سنگی نقاشان و خطاطان و خوشنویسان می‌توانند با مرکب، هنر خود را در سرلوح، ترنج اندازی آغاز و انجام کتاب، و همچنین در تصاویر، به حد اعلای نفاست و زیبایی برسانند.

روش کار در چاپ سنگی

ابتدا مطالب یا تصاویر مورد نظر با مرکب مخصوص روی کاغذهای مشمّع مخصوصی که زرد رنگ بود نوشته می‌شد. بعد به مدت ۲۴ ساعت در داخل آب نگه داشته می‌شد و سپس روی سنگ مخصوص که قبلاً ساییده شده و حرارت گرفته و داغ شده بود برگردانیده می‌شد تا خطوط به روی سنگ انتقال یابند. سپس بر روی سنگ اسید نیتریک ریخته می‌شد تا محل خالی سنگ (یعنی اطراف نوشته‌ها) به اندازه یک میلیمتر حل شود و نوشته‌های روی سنگ به صورت برجسته نمایان گردد.

سپس با غلتک، مرکب بر روی سنگ نقش می‌بست و با فشار یکسان و یکنواخت سنگ بر روی کاغذ، عمل چاپ صورت می‌گرفت. برای آن که در هنگام چاپ، مرکب چاپ اطراف نوشته‌ها و خط‌ها را نگیرد از مخلوطی از آب و اسید و محلول صمغ عربی استفاده می‌شد. استادکار با قلم، جاهای خوب گرفته‌نشده را اصلاح می‌کرد و به آن صمغ می‌زد تا برجسته شود. بعد از محکم کردن سنگ با تسمه بر روی ماشین چاپ، کارگر مرکب زن با یک غلتک، مرکب را آهسته روی لوح می‌مالید. کارگر دیگری به نام کاغذ گذار، ورق را با احتیاط روی سنگ می‌گذاشت. چرم گذار با ورقه‌ای از چرم ضخیم روی کاغذ را می‌پوشاند. این کار سبب می‌شد فشار وارد بر تمام سطوح کاغذ، یکسان باشد. دو نفر غلتک‌کش با حرکت غلتک و با یک فشار عمودی، عمل چاپ را انجام می‌دادند. کاغذ بردار، کاغذ چاپ شده را بر می‌داشت و لایه‌گذار، یک لایه میان ورقه‌های چاپ شده می‌گذاشت تا کاغذهای چاپ شده زودتر خشک شوند.

ماشین قادر بود ساعتی ۲۰۰ برگ چاپ کند و با هر سنگ هفتصد برگ چاپ می‌شد. در پایان، سنگ ساب‌ها سنگی را که یک بار از آن استفاده شده بود، از چاپ در می‌آوردند، آن را گرم می‌کردند و سپس با یک سمباده زبر به اندازة کف دست، آنقدر روی سنگ می‌ساییدند تا نوشته‌ها کاملاً پاک شود. بعد از آن با اسید رقیق، آن را می‌شستند تا برای مرحله بعدی که شامل نوشتن، تیزابکاری و... است آماده باشد.

دست‌اندر کاران چاپ سنگی

به‌طور کلی در یک کارگاه چاپ سنگی معمولاً دو دسته افراد که تعداد آن‌ها به ۱۸ نفر می‌رسید کار می‌کردند:

• افرادی که تهیة مطالب، کشیدن تصاویر و آماده کردن سنگ چاپ را به عهده داشتند، شامل: خطاطان، نقاشان، تذهیب‌کاران، سنگ تراش‌ها و تیزاب کاران
• افرادی که در فرایند چاپ به فعالیت می‌پرداختند، مانند استاد چاپ، مرکب زن، کاغذ گذار، چرم گذار، غلتک‌کش، کاغذ بردار، لایی‌گذار، و تعمیرکار.

علاوه بر نویسندگان، نقاشان، خطاطان و تذهیب کاران، افراد دیگری در امر چاپ دخیل بودند؛ مانند:

1. چاپخانه دار
2. سفارش‌دهندة کتاب
3. ناشر (اهتمام کننده)
4. بانی چاپ (به سرمایة...)
5. مصحح چاپ
6. مباشر چاپ
7. غلط گیر

دلایل برتری چاپ سنگی بر چاپ سربی

1. کمتر بودن اشتباه در چاپ سنگی
2. هزینة کم و سهولت کار با چاپ سنگی
3. استفاده از لوازم و ادوات داخلی (در حالی که چاپخانه‌های سربی نیاز به ابزار و ادوات وارداتی داشتند)
4. رواج خـوشنـویـسی به عـنوان یکی از هنرهای بزرگ ملی ایران و دیگر ممالـک اسـلامی (موردی که بـا رواج چـاپ سـربی در حال از بین رفتن بود و از این رو به چاپ سنگی اهمیت بیشتری داده می‌شد)
5. تأکید بر انتشار کتاب‌های دینی، احادیث، اخبار و ادعیه، و... که با چاپ سنگی بهتر از کار در می‌آمد

چاپ سنگی و روزنامه

کتاب‌های چاپ سنگی با نسخه‌های خطی مشابهت‌هایی دارند که از جمله می‌توان به تذهیب، تشعیر، جلدبندی نفیس، صفحه‌بندی، جدول‌بندی، صفحة عنوان، کاتب و تاریخ کتابت اشاره کرد. با این همه به سبب محدودیت‌هایی که در چاپ سنگی وجود دارد تنوع و کثرت تذهیب در آن‌ها کمتر از نسخ خطی است. در کتاب‌های چاپ سنگی نیز مانند نسخه‌های خطی، صفحات جدول بندی شده‌اند، به طوری که دو قسمت متن و حاشیه کاملاً از هم مجزا هستند. جدول شامل دو یا چند خط است که نوعی زیبایی و نظم به صفحة کتاب می‌دهد. حاشیه که شکل ستونی پیدا می‌کند، جایگاهی برای توضیحات واژه‌های متن، نقد صاحب نظران، پانوشت، اثری مجزا، یا تعلیقه و شرح بر متن اصلی است. معمولاً نوع خط حاشیه‌ها با خطِ نوشته‌های متن متفاوت است. نوشتة حاشیه به شکل نقوشی چون ترنج‌های کوچک، لچک، یا شکل‌های گیاهی و هندسی است.

بیشتر نسخه‌های چاپ سنگی مانند نسخ خطی، فاقد صفحه‌شمار هستند. نظم اوراق کتاب را با کلمه پاصفحه‌ای مشخص می‌کردند و نخستین کلمه سطر اول صفحه دوم را در گوشه چپ پایین صفحه اول می‌نوشتند که با مطابقت این واژه در هر صفحه، نظم آن مشخص می‌گردید. بعدها در کتاب‌های چاپ سنگی، شماره گذاری صفحات نیز مرسوم شد. در کتاب‌های چاپ سنگی صفحة عنوان نیز وجود ندارد و مشخصات (نام مؤلف، کاتب، تاریخ نگارش، نام چاپخانه، تاریخ چاپ، و غیره) در پایان آخرین صفحه ذکر می‌شده‌است. کاتبان و تاریخ کتابت نوشته‌های آن‌ها نیز از عناصر خاص کتب چاپ سنگی است که در پایان متن، زیر عنوان «راقم سطور» یا «رقم از» عباراتی چون «کتبه العبد الاقل الجانی» و «حرّر»... ذکر می‌شده‌است.

تصویر در چاپ سنگی

تصاویر در چاپ سنگی به صورت گراور^∗ است و واژة «رقم» و «راقم» در زیر این تصاویر به مفهوم «نقاشی» و «نقاش» است. نقاشان و مُذهّبان به تناسب موضوع به تذهیب و نقاشی در کتب چاپ سنگی می‌پرداختند و با الهام از محیط خود و جامعه، صحنه‌ها و رویدادها را به تصویر می‌کشیدند و عادات و رسوم مردم زمان خود را معرفی می‌نمودند، مانند شکل و نحوة پوشاک مردان و زنان، مجالس مهمانی و وعظ، آیین خاکسپاری، و... به طور کلی نقاشی‌های کتاب‌های چاپ سنگی را به سه دسته می‌توان تقسیم بندی کرد:

1. نقاشی‌های عامیانه و واقع گرا (زندگی روزمرة مردم و درباریان)
2. نقاشی‌های اسطوره‌های افسانه ای (وقوع جنگ‌ها و پیروزی و شکست، جوانمردی)
3. نقاشی‌های مذهبی (مانند زندگانی امامان و مصایبی که بر آن‌ها وارد شده‌است)

یکی از جالب‌ترین نمونه‌های چاپ سنگی مصور، چاپی از کتاب خمسه «نظامی» است که در ۶۰۲ صفحه در سال ۱۳۰۱ هجری قمری به چاپ رسیده‌است. در این کتاب ۱۲ سرلوح در آغاز هر قسمت و پنج مجلس تصویر که بیشتر آن‌ها نقاشی «مصطفی» است آمده که ویژگی ممتازی به این کتاب می‌بخشد.

موضوع بندی کتاب‌های چاپ سنگی

موضوعات اصلی کتاب‌های چاپ سنگی عبارت‌اند از:

مسائل دینی نظیر قرآن و انجیل؛ ادبیات شامل دیوان‌ها، تذکره‌ها؛ پزشکی (پزشکی سنتی)؛ تاریخ و جغرافیا؛ زندگی‌نامه‌ها؛ فلسفه و منطق؛ تصوف و عرفان؛ جنگ.

قطع کتاب‌های چاپ سنگی

اندازه و قطع کتاب‌های چاپ سنگی بسته به اندازه کاغذهایی بود که برای این منظور در نظر گرفته می‌شد. به طور کل می‌توان قطع این گونه کتاب‌ها را این گونه تقسیم بندی نمود:

• بازو بندی اندازه تقریباً ۳۰*۲۰ میلیمتر
• بغلی اندازه (تقریباً: ۴۰*۶۰ میلیمتر)
• جانمازی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلیمتر)
• حمایلی اندازه (تقریباً: ۷۰*۱۲۰ میلیمتر، که در زیر لباس به صورت حمایل آویزان می‌شد)
• رقعی اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلیمتر)
• وزیری کوچک اندازه(تقریباً: ۱۶۰*۲۲۰ میلیمتر)
• وزیری اندازه (تقریباً: ۱۶۰*۲۴۰ میلیمتر)
• وزیری بزرگ اندازه (تقریباً: ۲۰۰*۳۰۰ میلیمتر)
• سلطانی اندازه (تقریباً: ۳۰۰*۴۰۰ میلیمتر)
• رحلی کوچک اندازه(تقریباً: ۲۵۰*۴۰۰ میلیمتر)
• رحلی بزرگ اندازه(تقریباً: ۳۵۰*۶۰۰ میلیمتر)
• رحلی اندازه(تقریباً: ۳۰۰*۵۰۰ میلیمتر)
• خشتی (طول و عرض کتاب در اندازة مساوی)

 مقاله ای راجع به چاپ سنگی

نسخه منحصر اولین کتاب چاپ سنگی پیدا شد/ نخستین کسی که در ایران از چاپ سنگی نوشت که بود؟

گزارش ایبنا از سخنرانی دو پژوهشگر حوزه چاپ سنگی در مراسم کتابخانه ملی برای بزرگداشت یک‌صد و هشتادمین سال درگذشت «آلوئیس زنه فلدر» مخترع چاپ سنگی

«آلوئیس زنه فلدر» نمایشنامه‌نویسی آلمانی 300 سال پس از اختراع دستگاه چاپ گوتنبرگ، چاپ سنگی یا لیتوگرافی را در سال ۱۷۹۶ میلادی اختراع کرد. هر سنگی که متن یا تصویر با این روش روی آن نقش می‌بست، برای چاپ حدود ۷۵۰ نسخه عملکرد مطلوب داشت و پس از آن نقش روی سنگ قابل چاپ نبود.

گرامیداشت یک‌صدوهشتادمین سال درگذشت «آلوئیس زنه فلدر» مخترع چاپ سنگی در کتابخانه ملی فرصتی بود تا بیشتر و بهتر ما را با تاریخ این موضوع آشنا کند. در این نشست، مجید غلامی‌ جلیسه، محقق و ‌پژوهشگر حوزه چاپ و نشر که به تازگی معاون فرهنگی خانه کتاب شده است، سخنانش را با ارایه مطالبی درباره سیر تاریخی چاپ آغاز کرد.
او در این سخنرانی به بیان تحقیقاتش در این باره پرداخت و گفت:"نخستین چاپ سنگی در ایران با عنوان «قرآن مجید» بود که کاتب این اثر محمدحسین تبریزی بوده است. این کتاب به سال 1249 قمری در شهر تبریز چاپ شد و نسخه منحصر آن جدیدا شناسایی و در کتابخانه مجلس محفوظ است."
متن سخنرانی او را در زیر می خوانید:


نخستین یادداشت های ایرانی درباره چاپ سنگی
نخستین‌بار محمد حسین فروغی، «ذکاءالملک» صاحب روزنامه تربیت، در یادداشت‌هایش درسال 1318 درباره چاپ سنگی نوشته است. بعد از او محمدعلی تربیت بود

نخستین‌بار محمد حسین فروغی، «ذکاءالملک» صاحب روزنامه تربیت، در یادداشت‌هایش درسال 1318 درباره چاپ سنگی نوشته است. بعد از او، محمدعلی تربیت بود که با نگاهی علمی‌تر و آکادمیک‌تر وارد مطالعه چاپ سنگی شد

که با نگاهی علمی‌تر و آکادمیک‌تر وارد مطالعه چاپ سنگی شد و بعد از او بسیاری از حرف‌هایی که در این حوزه مطرح شد تکرار مکررات بود.

اتفاقی که در یک دهه اخیر در حوزه چاپ افتاده، این است که هم کتابخانه‌ها با نگاهی علمی‌تر به این خزانه نگاه می‌کنند و هم پژوهشگران عرصه‌های مختلف علوم انسانی توجه بیشتری به این حوزه پیدا کرده‌اند که این توجه ویژه،‌ مستلزم آشنایی بیشتر درباره تاریخ چاپ و تکنیک‌های مختلف آن است.

حوزه چاپ، بحثی میان رشته‌ای است
تاریخ چاپ، بحثی میان‌رشته‌ای است که هر رشته بنا به تناسب خود می‌تواند از آن بهره‌های زیادی ببرد، صحبت‌های خود را بر تاریخ چاپ به معنای مصطلح امروزی آن متمرکز کرد. نخستین بارقه‌های چاپ به معنایی که امروز می‌شناسیم، در چین به وجود آمد. چنان‌که «سوماترای الماس» که یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های اولیه منابع چاپی است با تکنیک چاپ چوبی (woodblock printing) فعالیت چاپ را انجام می‌داده است. به طوری که ما اکنون از این شیوه چاپ نمونه‌های زیادی در اسناد اسلامی داریم که در موزه‌های بریتیش لندن و آکسفورد نگهداری می‌شوند.
در ایران به حوزه چاپ توجه نشده است و ترجمه آثار این حوزه نیز به شدت مورد نیاز است. عمده ترجمه‌های این حوزه از عربی به ترجمه در آمده‌اند که بیشتر آن‌‌ها نیز ادعیه است.

«بلی شنگ»، نخستین مخترع دستگاه چاپ متحرک
«بلی شنگ» نخستین کسی بود که سال 990-1051 میلادی یعنی 500 سال پیش از گوتنبرگ توانست نخستین دستگاه چاپ متحرک با استفاده از حروف ساخته شده با گل رس را اختراع کند. بعد از او، برای نخستین‌بار  سال 1377 میلادی در کره کتابی با عنوان «جیکجی» با حروف متحرک فلزی به وجود آمد که در یک دهه اخیر کره جنوبی

«بلی شنگ» نخستین کسی بود که در سال 990-1051 م یعنی 500 سال پیش از گوتنبرگ توانست نخستین دستگاه چاپ متحرک با استفاده از حروف ساخته شده با گل رس را اختراع کند.

با حمایت‌های یونسکو تبلیغات وسیعی را در معرفی این کتاب به عمل آورده است.

گرچه این اختراعات پیش از گوتنبرگ به وجود آمده، اما مستندی دال بر این‌که گوتنبرگ از وجود این کتاب‌ها و تکنیک‌های آن اطلاعی داشته وجود ندارد. با همه این تفاسیر آن‌چه مشهود است این‌که گوتنبرگ تکنیک‌هایی را که قبل از خود او به وجود آمده بود پیدا کرد و در راستای تکمیل آن کوشید.

گوتنبرگ نخستین کسی بود که چاپ متحرک را صنعتی کرد
در سال 1455 میلادی گوتنبرگ موفق شد نخستین کتاب خود با نام «انجیل چهل و دو سطری» را چاپ کند. در واقع اتفاق ارزشمندی که او انجام داد این بود که او چاپ حروفی (چاپ متحرک) را صنعتی و تجاری کرد و باعث شد کشورهای مختلف اروپایی وارد عرصه چاپ شوند اما با این‌حال سال‌ها طول کشید که زبان فارسی و عربی از این صنعت استفاده کنند.

در سال 1486 میلادی کتابی در اروپا با حروف عربی چاپ شد. این امر، آغازی بود بر این‌که رسم‌الخط عربی و بعد از آن رسم‌الخط فارسی در صنعت چاپ منصه ظهور یابد. بدین ترتیب، نخستین کتاب چاپی به زبان عربی «صلاه السواعی» که مجموعه‌ای از دعاهای روزانه بود، در فانوی ایتالیا به چاپ رسید.

گرایش اولیه و اصلی چاپ، مذهب بوده است و این موضوع نیز درباره کشورهای اروپایی هم صدق می‌کند. نکته قابل توجه این است که در فاصله نخستین کتابی که به زبان عربی با عنوان «صلاه السواعی» تا انتهای قرن 16 چاپ شد، عمده کتاب‌هایی که به زبان عربی منتشر شدند، برای ترویج مذهب مسیحیت و با هدف آموزش به زبان عربی به مبلغان فرهنگ مسیحیت بوده تا بتوانند با استفاده از این کتاب‌ها فعالیت خود را در

«داستان مسیح» نخستین کتاب چاپ فارسی در جهان در سال 1639 میلادی است که داستانی تبلیغی برای معرفی مسیحیت در برابر دین اسلام بوده است .

کشورهای عربی انجام دهند.

بعد از چاپ کتاب «مزامیر» (به زبان عربی) در جنوای ایتالیا در سال 1516 بود که چاپ کتاب‌هایی به زبان فارسی و ترکی هم شیوع پیدا کرد که از جمله دلایل آن را می‌توان تجارت سودآور و تبلیغات گسترده مسیحیت دانست، در این زمان بود که سال 1594 برای نخستین‌بار برانتون باندینی صنعت و تجارت را در هم ادغام کرد و به دنبال بازاری غیر از بازارهای اروپا بود. وی از سلطان مراد سوم اجازه گرفت که کتاب‌هابی فارسی، عربی و ترکی را وارد امپراتوری عثمانی ‌کند.

«داستان مسیح»، نخستین کتاب چاپ فارسی در جهان
«داستان مسیح» نخستین کتاب چاپ فارسی جهان در سال 1639 میلادی است که داستانی تبلیغی برای معرفی مسیحیت در برابر دین اسلام بوده است. اختراع «زنه فلدر»، مخترع چاپ سنگی در سال 1796 میلادی، تحولی در عرصه چاپ بود که مزایای متعددی دربرداشت و دلایل شروع این نوع چاپ را سرعت بیشتر، هزینه کمتر، سهولت کار و ویژگی‌های هنری آن اعلام کرد.

نخستین چاپ سنگی در ایران با عنوان «قرآن مجید» بود که کاتب این اثر محمدحسین تبریزی بوده است. این کتاب به سال 1249 قمری در شهر تبریز چاپ شد و نسخه منحصر آن جدیدا شناسایی و در کتابخانه مجلس محفوظ است.

سخنرانی اسماعیل دمیرچی، از فعالان حوزه چاپ

اسماعیل دمیرچی، از فعالان حوزه چاپ یکی دیگر از سخنرانان این نشست بود که موضوع سخنان او ارائه اطلاعاتی در حوزه تاریخ شفاهی حوزه چاپ بود. او به ارایه سیر تحول چاپ از دوران باستان تا کنون پرداخت. متن زیر بخش های مهم سخنرانی دمیرچی است که می خوانید:

مخترع

گرایش اولیه و اصلی چاپ، مذهب بوده است و این موضوع نیز درباره کشورهای اروپایی هم صدق می‌کند. نکته قابل توجه این است که در فاصله نخستین کتابی که به زبان عربی با عنوان «صلاه السواعی» تا انتهای قرن 16 چاپ شد

چاپ در جهان ایرانیان بوده‌اند
" اگر بخواهیم آشنایی بیشتری از تاریخ پیش از چاپ سنگی به دست آوریم، باید به دوران باستان و از زمانی که نخستین انسان‌ها در کره زمین به وجود آمدند اشاره کرد. زمانی‌که اجداد ما از ترس جانوران به غارها پناه بردند و به محض نیاز به تبادل دیدگاه‌های روزانه خود، نیت‌های خود را بر روی دیوارهای غارها منعکس کردند.

افراد هر کشوری با الفبای خاص خود زندگی می‌کنند. این‌گونه بود که پیشرفت نوشتاری چاپ ادامه یافت تا این‌که حدود 5 هزار سال پیش افرادی چون کوروش کبیر برای ساختن بناها، نیاز به مهر پیدا کردند که خوشبختانه این مهر منحصر به فرد هنوز هم در موزه بریتیش لندن نگهداری می‌شود و این عمل مهر کردن، خود نوعی چاپ بوده است. به همین دلیل اگر بگوییم مخترع چاپ در جهان ایرانیان بوده‌اند، بیراه نگفته‌ایم.

تاریخ رسم‌الخط به قرن 14 میلادی برمی‌گردد، زمانی‌که حروف به کشورهای چین و اروپا راه پیدا می‌کند و بشر آن را مورد بهره‌برداری قرار می‌دهد . در آن زمان‌ها که تنها ثروتمندان کتاب تورات را تک نسخه‌ای می‌خواستند و فقرا از خواندن منع بودند، خطاطان برای تامین نیاز فقرا تلاش کردند و در این زمان بود که فردی به نام گوتنبرگ این رسالت بزرگ را به دوش کشید و دستگاه پرسی درست کرد که حروف را در اشکال مختلفی ریخت و از آن تکثیر و چاپ به دست آمد. به دلیل اختراع و دستاورد او بود که نویسندگان مختلف حدود 400 سال توانستند تراوش‌های ذهنی خود را به ثبت برسانند و به اطلاع‌رسانی بپردازند. "

نشست «چاپ سنگی کتاب‌های فارسی» برای گرامیداشت یک‌صدوهشتادمین سال درگذشت «آلوئیس زنه فلدر» مخترع چاپ سنگی به‌همت سرای ایران‌شناسی و موسسه بیاض 26 فروردین‌ماه در کتابخانه ملی برپا ‌شد.

چاپ سربی

چاپ سربی چاپ به وسیله حروف سربی و با استفاده از حروف متحرک را گویند.نوعی چاپ است که قطعه‌های سرب را در کنار هم قرار می‌دهند و با آن چاپ می‌کنند.روش چاپ سربی، روش نسبتا ساده‌ای است، در این روش کاغذ روی صفحه‌ای متشکل از حروف برجستهٔ سربی و آغشته به مرکب، فشرده می‌شود و بر اثر فشار، حروف بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد. حروف‌چینی روزنامه نیز نخست به صورت دستی انجام می‌گرفت، ولی بعدها این کار با دستگاه‌هایی که معمول‌ترین آنها «لاینو تایپ» بود، صورت پذیرفت. دستگاه حروف‌چینی خودکار لاینوتایپ در سال ۱۸۸۶ میلادی ساخته شد. و بدین ترتیب سرعت چاپ به تدریج فزونی یافت. پیشرفت فناوری کم کم باعث شد دستگاه حروف‌چینی سربی از دور خارج شود و جای خود را به دستگاه الکترونیکی بدهد. که البته امروزه ابزار و روش چاپ سربی به صورت بسیار محدودی در قسمت طلاکوب صحافی ها مورد استفاده قرار میگیرد و با قرار دادن یک صفحه زر ورق بر روی جلد آماده شده کتاب هاو یا پایان نامه های دانشجویی و فشار دادن حروف سربی چیده شده که از قبل با دستگاه طلا کوب گرم شده اند نوشته های سربی بر روی جلد چاپ میشوند و البته این روش نیز با آمدن دستگاههای طلاکوب دیجیتال در حال بر چیده شدن است اما هنوز هم در بسیاری از صحافی ها مورد استفاده قرار میگیرد.

منابع:

خبرگزاری ایبنا(کتاب ایران)

ویکی پدیا